Cây Khế

Cây khế còn có tên gọi khác là Khế chua, ngũ liêm tử, có tên tiếng anh là Carambola apple, Coromandel goose-berry (Anh), Carambolier (Pháp). Tên khoa học là Averrhoa carambola L, thuộc họ Chua me đất – Oxalidaceae. Có nguồn gốc xuất xứ từ Sri Lanka và được biết đến rộng rãi tại Đông Nam Á. Cây cũng được trồng tại Ghana, Brasil và Guyana. Tại Hoa Kỳ nó được trồng với quy mô thương mại tại miền nam Florida và Hawaii. Ở Việt Nam, cây được trồng khắp miền Nam Bắc.

Cây khế là loại cây gỗ nhỏ, cao 3-5 m, tiết diện tròn. Thân non màu xanh, có nhiều lông ngắn màu trắng. Thân già màu nâu, có nhiều nốt sần và có ít lông như thân non. Lá mọc cách, kép lông chim 1 lần lẻ, 9-11 lá chét, to dần từ dưới lên trên. Lá chét mọc so le, hình bầu dục 2 đầu nhọn, phiến hơi lệch, bìa nguyên, dài 8-8,5 cm, rộng 3-3,5 cm, mặt trên màu xanh đậm hơn mặt dưới. Gân lá hình lông chim với 11 cặp gân phụ.

Cuống lá chính dài 2-3 cm, tiết diện hơi đa giác, màu xanh, đáy cuống phình to và có màu đỏ; cuống lá chét có tiết diện hình bầu dục, dài 1,5-2 mm. Trên cuống lá chính, cuống lá chét, bìa phiến và gân lá có nhiều lông. Cụm hoa dạng chùm xim, mọc ở nách lá hay ngọn cành. Trục cụm hoa hình trụ, màu đỏ, có nhiều lông, dài 4-10 cm. Hoa đều, lưỡng tính, mẫu 5. Cuống hoa dài khoảng 0,3 cm, tiết diện tròn, màu đỏ, có ít lông, có khớp cách đài hoa khoảng 0,1 cm. Lá bắc và lá bắc con hình tam giác nhỏ, màu xanh ở hoa non, màu đỏ nhạt ở hoa già có nhiều lông dài màu trắng.

Lá đài 5, đều, dính một ít ở đáy, hình bầu dục hẹp, màu đỏ, cao khoảng ½ cánh hoa, có gân, tồn tại, tiền khai năm điểm. Cánh hoa 5, đều, rời. Mỗi cánh hoa có 2 phần: phần móng ngắn 0,1 cm, màu trắng; phần phiến hình bầu dục có màu hồng tím nhạt ở mặt ngoài, mặt trong đậm màu hơn và có rất nhiều chấm tím đậm, cánh hoa cao 0,6-0,8 cm, rộng 0,3 cm. Tiền khai cánh hoa lợp, 5 điểm, vặn cùng hay ngược chiều kim đồng hồ.

Nhị 10, không đều, hơi dính nhau ở đáy chỉ nhị, xếp trên 2 vòng; 5 nhị lép ngắn hơn, ở vòng ngoài, không có bao phấn, đối diện cánh hoa; 5 nhị thụ ở vòng trong xen kẽ cánh hoa, chỉ nhị hình sợi hơi phình ở gốc, màu xanh, dài 0,1 cm. Bao phấn hình bầu dục, màu trắng, cao 0,3 cm, 2 ô, nứt dọc, hướng trong, đính đáy. Hạt phấn rời, hình bầu dục, màu vàng nhạt, có rãnh dọc, kích thước 25 x 20 mm.

Lá noãn 5, trước mặt cánh hoa, bầu trên 5 ô, mỗi ô 4 noãn, đính noãn trung trụ. Bầu noãn có 5 khía dọc, cao 1,5 mm, màu xanh và có nhiều lông. 5 vòi nhụy rời, hình sợi, màu xanh, dài 1,4 mm đính ở đỉnh bầu. 5 đầu nhụy dạng điểm. Quả mọng, tiết diện hình ngôi sao 5 cánh, dài 8-10 cm, rộng 6-7 cm, khi non màu xanh lục nhạt, khi già màu vàng. Hạt hình bầu dục hai đầu nhọn, màu vàng nâu, kích thước 1 x 0,3 cm, bên ngoài hạt có lớp áo hạt nhớt màu trắng ngà.

Ở Việt nam cây khế được sử dụng và trồng rất phổ biến, có thể trồng để lấy quả để nấu một số món ăn như canh chua, kho cá, làm nước ép khế uống để giải nhiệt hay làm cây cảnh để trang trí sân vườn, lối đi, góc nhà đều rất đẹp, dùng làm thuốc chữa một số bệnh như hạ sốt, lợi tiểu, dị ứng, mày đay, mụn nhọt…cây khế không cần nhiều nắng, dễ trồng dễ chăm sóc, ít bón phân tưới nước, cây xanh và ra hoa kết trái quanh năm nên được nhiều người ưa chuộng chọn trồng.